Hygiëne is belangrijk voor onze gezondheid. De meeste mensen hebben hiervoor een vast ochtend- en avondritueel en wassen regelmatig hun handen.
Ook ons huis maken we regelmatig schoon zodat bacteriën en vuil onze gezondheid niet kunnen schaden.
Als een persoonlijke hygiëne en poetsen echter een obsessie worden en deze je leven gaan bepalen, dan spreken we van smetvrees of misofobie. Dit kan zich als volgt manifesteren:
Ben je inderdaad te hygiënisch of vrees je besmet te geraken als je iets vastneemt? Ben je de hele dag in de weer om alles zo schoon mogelijk te houden? Bepaalt de angst voor vuil of virussen je hele leven?
Dan kan dit artikel je hier zeker bij helpen. Ik leer je wat de belangrijkste symptomen zijn en wat de mogelijke oorzaken zijn van jouw smetvrees. En laat ik je ook zien hoe je zonder smetvrees door het leven te gaan.
| Doel van deze blog: met dit artikel geef ik je inzicht in de problematiek van smetvrees of misofobie. We bespreken de symptomen en gaan dieper in op de oorzaken. Uiteraard is deze achtergrondinformatie interessant, maar als je lijdt aan smetvrees wil je dit probleem natuurlijk aanpakken. Ik geef je dan ook graag enkele tips om smetvrees te overwinnen. |
Wat is smetvrees (misofobie)?
Smetvrees wordt ook wel misofobie genoemd. Het is een angst voor besmetting als gevolg van vuil, bacteriën, virussen en andere stoffen of voorwerpen. Toch is smetvrees veel meer dan een fobie. Het is een vorm van een obsessieve compulsieve stoornis of een dwangneurose.
Wat is een fobie?
Heb je een fobie, dan ben je overdreven bang voor iets. Dit kunnen voorwerpen, dieren of situaties zijn. Zo zijn mensen met arachnofobie extreem bang voor spinnen. Als ze een spin zien lopen, zijn ze zo bang dat ze zelfs een paniekaanval kunnen krijgen.
Gelukkig gebeurt dit niet elke dag en kunnen de meeste mensen best wel leven met zo’n fobie. Erger wordt het als een fobie je leven gaat bepalen. Zo kan agorafobie (pleinvrees) ertoe leiden dat je nergens meer heen durft.
Bij een fobie is er echter geen sprake van dwanghandelingen. Bij een dwangneurose of een obsessieve compulsieve stoornis - zoals smetvrees - komen deze wel voor.
Wat is een obsessieve compulsieve stoornis?
Obsessief betekent dat gedachten je leven gaan beheersen, eigenlijk net zoals bij een fobie. Als je smetvrees hebt, dan ben je ervan overtuigd dat alles vies en vuil is.
Maar daar blijft het niet bij. Je angst voor vuil en bacteriën is zo groot dat je voortdurend wilt vermijden dat je besmet raakt. Hiervoor voer je dwangmatige handelingen uit zoals extreem vaak je handen wassen of overdreven vaak poetsen. Deze dwangmatige handelingen worden compulsies genoemd.
De symptomen van smetvrees
We hebben allemaal angsten, maar fobieën worden over het algemeen als onredelijk of buitensporig beschouwd in vergelijking met standaard angsten.
Symptoom 1: angst voor vuil en besmettingen
Het allereerste symptoom van smetvrees is een extreme angst voor vuil en besmettingen. Iedereen heeft wel een afkeer van viezigheid, maar als je smetvrees hebt voel je meer dan alleen maar een normale afkeer.
Vuil, besmettingen en bacteriën boezemen je een mateloze angst in. Deze angst is zo groot dat je jezelf en alles in je omgeving voortdurend wilt schoonmaken. Het nieuws over de virusuitbraak van het coronavirus kan smetvrees doen verergeren.
Symptoom 2: dwangmatige handelingen
Heb je smetvrees of misofobie, dan is eventjes vlug schoonmaken helemaal niet voldoende voor jou. Alles moet volgens een bepaalde routine gebeuren en vaak poets je dezelfde voorwerpen steeds weer opnieuw.
Het kan zelfs zover gaan dat als je deze routine niet kan volgen, je weer helemaal van voor af aan begint tot je zeker weet dat alles perfect schoon is.
Symptoom 3: vermijden van het vastnemen van gebruikte voorwerpen
Als je smetvrees hebt, dan probeer je zoveel mogelijk te vermijden om iets vast te nemen wat al door anderen is aangeraakt.
Zo zijn winkelkarretjes of deurklinken vaak een ware nachtmerrie. Kunnen mensen met smetvrees er echt niet onderuit, dan gebruiken ze soms maar een deel van de handen of de ellebogen om iets vast te nemen.
Mensen met smetvrees hebben ook vaak reinigingsdoekjes bij en alles in plastic tasjes bewaren is helemaal niet vreemd voor hen.
Symptoom 4: overdreven persoonlijke hygiëne
Iemand met smetvrees of misofobie is zo angstig voor vuil dat hij extreem vaak de handen wast of meerdere keren per dag een douche neemt.
Mensen met smetvrees trekken ook vaak meteen andere kleren aan als ze buitenshuis zijn geweest. Regelmatig je handen wassen verlaagt inderdaad het risico op besmettingen, maar om de haverklap je handen wassen tot deze er extreem droog van worden kan een symptoom zijn van smetvrees.
Symptoom 5: paniekaanvallen
Soms kan de angst voor vuil en besmettingen zo groot zijn dat je helemaal in de war geraakt als je een voorwerp moet aanraken.
Vooral buitenshuis waar je helemaal geen controle hebt over de hygiëne van bepaalde voorwerpen kan dit leiden tot paniekaanvallen.
Mogelijke oorzaken van smetvrees
Er bestaat meestal geen duidelijke reden voor smetvrees of misofobie. Wel heeft wetenschappelijk onderzoek uitgewezen dat zowel erfelijkheid als omgevingsfactoren een rol spelen.
De International OCD Foundation, een Amerikaanse non-profit organisatie die zich heeft gespecialiseerd in obsessieve compulsieve stoornissen, ziet vier mogelijke oorzaken voor smetvrees:
Oorzaak 1: erfelijkheid
Genen spelen vermoedelijk een rol bij het ontwikkelen van smetvrees. Als smetvrees in de familie voorkomt, kun je hier gevoeliger aan zijn.
Oorzaak 2: stress
Ook stress kan leiden tot obsessief compulsief gedrag. Het is als het ware een verdedigingsreactie van de hersenen wanneer je het gevoel hebt dat je de zaken niet op een routinematige manier kunt aanpakken.
Door je te richten op dwanghandelingen krijg je het gevoel dat je de zaken toch beter onder controle hebt.
Oorzaak 3: perfectionisme
Ben je perfectionistisch, dan is de kans groter dat je smetvrees krijgt. Als je lijdt aan een obsessieve compulsieve stoornis, wil je de zaken immers helemaal onder controle houden en laat dat nu precies een van de eigenschappen zijn van perfectionisme.
Oorzaak 4: tekort aan bepaalde stoffen in de hersenen
Vooral een tekort aan serotonine (ook wel het gelukshormoon geheten) kan een oorzaak zijn van een obsessieve compulsieve stoornis.
Wat de oorzaak ook mag zijn, smetvrees is moeilijk om mee te leven. Als je aan smetvrees lijdt heeft dit niet alleen gevolgen voor je eigen leven, maar ook voor dat van je omgeving.
De gevolgen van smetvrees
Omdat je zo bang bent voor besmettingen, kan smetvrees leiden tot sociaal isolement. Je doet er alles aan om situaties te vermijden die kunnen leiden tot besmetting, zoals uit eten gaan in een restaurant of seks hebben.
Wordt het sociale isolement te groot, dan kun je door smetvrees zelfs in een depressie terechtkomen.
Als je smetvrees hebt, dan besef je zelf heel goed dat dit geen normaal gedrag is. Toch is het vaak moeilijk om deze dwanggedachten en -handelingen te overwinnen.
Vind je het de hoogste tijd om weer wat makkelijker door het leven te gaan, dan kunnen onderstaande tips je hierbij vast en zeker helpen:
Tips voor de behandeling van smetvrees
Smetvrees kan op verschillende manieren behandeld worden. Heel vaak worden mensen met smetvrees doorverwezen naar een psycholoog.
Ben je hiervoor nog niet klaar of wil je nog niet zover gaan, dan zijn er ook tal van andere manieren om je smetvrees te overwinnen:
Tip 1: Exposure Response Prevention Therapy (ERP)
Heb je dit artikel goed doorgenomen, dan heb je vast heel wat bijgeleerd over smetvrees. Jezelf hierover informeren is al een eerste stap in de goede richting.
ERP is wanneer je jezelf vrijwillig keer op keer blootstelt aan de bron van je angst, zonder enige dwang uit te oefenen om de angst te neutraliseren of te stoppen.
Door herhaaldelijk iets onder ogen te zien waar je bang voor bent, dwing je je hersenen te erkennen hoe irrationeel het is.
Voorbeelden van ERP-behandeling:
Je therapeut kan je vragen om een lijst te maken van dingen waar je bang voor bent, zoals het aanraken van deurgrepen of het niet wassen van je handen. Jouw therapeut kan je dan vragen de dingen op de lijst te rangschikken op hoe angstig ze je maken.
Vervolgens start je de blootstellingsoefeningen, beginnend met de relatief lage angsttaken. De taken worden uitdagender naarmate je verder in de lijst gaat.
Uiteindelijk doe je misschien dingen zoals een dakloze een euromunt overhandigen of de kraan aanraken in een openbare badkamer.
Tip 2: hoe gaan anderen met hygiëne om?
Iedereen vindt persoonlijke hygiëne belangrijk en wil zijn huis netjes houden. Sta bewust eens stil bij hoe anderen hiermee omgaan.
Hoogstwaarschijnlijk zijn je vrienden of familieleden hier niet zo extreem mee bezig. Blijven deze gezond? Overkomt hen iets ergs wanneer ze hier minder mee bezig zijn? Worden ze ziek van voorwerpen aan te raken?
Hoogstwaarschijnlijk is het antwoord op deze vragen negatief. Waarom zou jij dan zo dwangmatig moeten poetsen?
Tip 3: stapje voor stapje
Hoewel het niet makkelijk zal zijn, probeer toch eens om tijdens je poetsroutine iets over te slaan. Ga daarna bij jezelf na of er naar aanleiding hiervan iets is gebeurd of als je besmet bent geraakt met iets.
Nee? Dan is de eerste stap naar genezing al gezet. Zo kun je stapje voor stapje het poetsen wat minder grondig aanpakken.
Besef vooral goed dat een normale hygiëne belangrijk is, maar dat je hier niet dwangmatig moet mee bezig zijn.
Tip 4: praat erover
Als je smetvrees hebt, kun je meestal op niet veel begrip rekenen van je omgeving.
Toch is het belangrijk om hierover te praten. Een goed gesprek met iemand lucht altijd op. Hierdoor benoem je immers je probleem en kun je de zaken beter van op een afstand bekijken.
Tip 5: structuur
De routine die je volgt tijdens het poetsen beschouw jij misschien als een bepaalde structuur in je leven.
Structuur is inderdaad belangrijk, maar probeer deze poetsstructuur te vervangen door andere structuren. Hierdoor kun je de cirkel van dwanggedachten en -handelingen doorbreken.
Probeer een andere invulling te vinden voor je dag. Plan je dag van tevoren met leukere zaken en houd je hier ook aan.
Het leven heeft zoveel meer te bieden als je je niet de hele tijd zorgen maakt over vuil en besmettingen.
Tip 6: houd een dagboek bij
Ook een dagboek bijhouden kan je helpen om smetvrees te overwinnen.
Begin met het benoemen van je angsten. Waarvoor ben je bang? Hoe pak je deze angst aan?
Sta er dan eens bij stil of deze angst wel gegrond is. Houd ook je dagelijkse routine bij in het dagboek.
Zijn er dagen waarop je deze routine niet hebt kunnen uitvoeren? Heeft dit negatieve gevolgen gehad?
Als je na verloop van tijd je woorden nogmaals leest, dan kun je deze wat kritischer beoordelen. Probeer deze angstige gedachten dan te vervangen door positievere gedachten. Hou vooral bij wat er na verloop van tijd verandert.
